مقام معلم و استاد
نظر به اهميت ويژه آموزش در اسلام، معلّم و مربى نيز از منزلت ارزندهاى برخوردار است. ارزش تعليم و آثارى كه از آن ناحيه بر سرنوشت دانش آموز و دانشجو بار مىشود، حساسيت مقام معلّم وارزش كارى او را دو چندان مىكند.
دراينجا به چند روايت درباره ارزش و مقام معلّمانى كه دركنار علم آموزى، راه خير و سعادت را نيز به دانش آموزان نشان مىدهند، اشاره مىكنيم تا عظمت مقام معلّم از نظر اسلام، روشن شود.
رسول اكرم صلىالله عليه و آله فرمود:
«انَّ اللَّهَ وَمَلائِكَتَهُ حَتَّى النَّمْلَةِ فى جُحْرِها وَحَتَّى الْحُوتِ فِى الْبَحْرِ يُصَلُّونَ عَلى مُعَلِّمِ النَّاسِ الْخَيْرَ» «2»
همانا خدا وفرشتگانش، حتى مورچه درلانهاش و حتى ماهى در دريا بركسى كه به مردم، خير را مىآموزد، درود مىفرستند.
حقوق استاد بر شاگرد
دانشمندان، معمار افكار جامعهاند. اگر بناى فكرى جامعه بر اساس نظر آنان ساخته شود، توفان حوادث اجتماعى و كشمكشهاى فكرى، توان فرو ريختن آن را
اخلاق اسلامى (ج3)، ص: 143
ندارد. از اين رو، دانشمندان برتمام افراد جامعه، بخصوص دانشجويانِ خود، حقوقى دارند كه رعايت نكردن آن سبب بازماندن از رستگارى و سربلندى و مايه ركود وبىبهره ماندن از علم و دانش است.
علاوه براين، انسان را در جرگه منافقان قرار مىدهد.
پيامبر اكرم صلىالله عليه و آله فرمود:
«ثَلاثَةٌ لا يَسْتَخِفُّ بِحَقِّهِمْ الَّا مُنافِقٌ: ذُوشَيْبَةٍ فِى الْاسْلامِ، وَامامٌ مُقْسِطٌ وَمُعَلِّمُ الْخَيْرِ» «1»
سه دسته هستند كه كسى جز منافق، حق آنها را سبك نمىشمارد: كسى كه در اسلام، مويش را سفيد كرده و امام عادل و كسى كه نيكى را به ديگران آموزش مىدهد.
در روايات اهل بيت عليهمالسلام حقوق زيادى در اين زمينه بيان شده است كه ما به بيان برخى از آنها بسنده مىكنيم:
الف- تكريم و تعظيم:
يكى از حقوق استاد برشاگرد، تكريم و احترام اوست كه از اهميت ويژهاى برخورداربوده و يكى از اسباب توفيق در تحصيل علم است. حضرت سجّاد عليهالسلام در رسالهاى كه به «رساله حقوق» معروف است، چنين مىفرمايد:
«وَامَّا حَقُّ سائِسِكَ بِالْعِلْمِ، فَالتَّعْظيمُ لَهُ …» «2»
