امام على سلام الله علیه •

إعجابُ المَرءِ بِنَفسِهِ دَليلٌ عَلى ضَعفِ عَقلِهِ؛

خودپسندىِ آدمى، نشانه كم عقلى او است

خردگرایی در قرآن و حدیث: ح 690

امام حسن‏عسگرى (ع) فرمود: به حضرت‏على (ع) گفته شد، آيابراى حضرت‏محمّد (ص) آيه و معجزه‏اى مثل آيه و معجزه حضرت موسى (ع) بود …؟ امام در پاسخ فرمود:
 «اى‏ وَالَّذى‏ بَعَثَهُ بِالْحَقِّ نَبِيّاً ما مِنْ ايَهٍ كانَتْ لِأَحَدٍ مِنَ الْأَنْبِياءِ مِنْ لَدُنْ ادَمَ (ع) الى‏ أَنِ انْتَهى‏ الى‏ مُحَمَّدٍ (ص)، الَّا وَ قَدْ كانَ لُمحَمَّدٍ (ص) مِثْلُها أَوْ افْضَلُ مِنْها …» «4»

آرى، قسم به آنكه او را بحق، به نبوّت برانگيخت، هيچ آيه و معجزه‏اى نيست كه براى كسى‏
  امامت و ولايت، ص: 21
از انبيا از حضرت آدم تا آن حضرت، باشد مگر آنكه براى حضرت محمّد (ص) مانند آن يا بهتر و بالاتر از آن بود.
بزرگترين معجزه پيامبر، معجزه جاويدان او يعنى «قرآن مجيد» است كه در تمام زمانها و در ميان تمام جامعه‏هاى بشرى تا قيامت، حجّت و نشانه حقانيّت پيامبر اسلام است و هر گز تحريف و باطل نمى‏شود و هيچ‏گاه طراوت و روشنى خود را از دست نخواهد داد، در حالى كه معجزه ساير پيامبران چنين نبوده و طراوت و اعجاز آن مربوط به زمان و مكان خاص خود بوده است و خود آن معجزه باقى نمانده است.
حضرت رضا (ع) درباره قرآن و عظمت آن چنين فرمود: قرآن ريسمان استوار الهى و دستگيره مطمئن و روشن و شيوه كاملتر خدايى است كه بشر را به سوى بهشت مى‏برد و از آتش رها مى‏سازد. در طول زمان كهنه و فرسوده نمى‏شود و بر سر زبانها پست و فاسد نمى‏گردد؛ زيرا چنين نيست كه قرآن براى زمانى خاص قرار داده شده باشد، بلكه خدا آن را دليل و معيار حق و بر هر انسانى حجّت قرار داده است. هيچ‏گاه باطل، نه از گذشته و نه در آينده سراغ آن نمى‏آيد. اين قرآن از ناحيه فردى حكيم و در خور ستايش نازل شده است. «1»بحارالانوار ج17 ص 210

نظر به اهميت ويژه آموزش در اسلام، معلّم و مربى نيز از منزلت ارزنده‏اى برخوردار است. ارزش تعليم و آثارى كه از آن ناحيه بر سرنوشت دانش آموز و دانشجو بار مى‏شود، حساسيت مقام معلّم وارزش كارى او را دو چندان مى‏كند.
دراينجا به چند روايت درباره ارزش و مقام معلّمانى كه دركنار علم آموزى، راه خير و سعادت را نيز به دانش آموزان نشان مى‏دهند، اشاره مى‏كنيم تا عظمت مقام معلّم از نظر اسلام، روشن شود.
رسول اكرم صلى‏الله عليه و آله فرمود:
«انَّ اللَّهَ وَمَلائِكَتَهُ حَتَّى النَّمْلَةِ فى‏ جُحْرِها وَحَتَّى الْحُوتِ فِى الْبَحْرِ يُصَلُّونَ عَلى مُعَلِّمِ النَّاسِ الْخَيْرَ» «2»

همانا خدا وفرشتگانش، حتى مورچه درلانه‏اش و حتى ماهى در دريا بركسى كه به مردم، خير را مى‏آموزد، درود مى‏فرستند.
حقوق استاد بر شاگرد
دانشمندان، معمار افكار جامعه‏اند. اگر بناى فكرى جامعه بر اساس نظر آنان ساخته شود، توفان حوادث اجتماعى و كشمكشهاى فكرى، توان فرو ريختن آن را   
اخلاق اسلامى (ج‏3)، ص: 143
ندارد. از اين رو، دانشمندان برتمام افراد جامعه، بخصوص دانشجويانِ خود، حقوقى دارند كه رعايت نكردن آن سبب بازماندن از رستگارى و سربلندى و مايه ركود وبى‏بهره ماندن از علم و دانش است.
علاوه براين، انسان را در جرگه منافقان قرار مى‏دهد.
پيامبر اكرم صلى‏الله عليه و آله فرمود:
«ثَلاثَةٌ لا يَسْتَخِفُّ بِحَقِّهِمْ الَّا مُنافِقٌ: ذُوشَيْبَةٍ فِى الْاسْلامِ، وَامامٌ مُقْسِطٌ وَمُعَلِّمُ الْخَيْرِ» «1»

سه دسته هستند كه كسى جز منافق، حق آنها را سبك نمى‏شمارد: كسى كه در اسلام، مويش را سفيد كرده و امام عادل و كسى كه نيكى را به ديگران آموزش مى‏دهد.
در روايات اهل بيت عليهم‏السلام حقوق زيادى در اين زمينه بيان شده است كه ما به بيان برخى از آنها بسنده مى‏كنيم:
الف- تكريم و تعظيم:
يكى از حقوق استاد برشاگرد، تكريم و احترام اوست كه از اهميت ويژه‏اى برخورداربوده و يكى از اسباب توفيق در تحصيل علم است. حضرت سجّاد عليه‏السلام در رساله‏اى كه به «رساله حقوق» معروف است، چنين مى‏فرمايد:
«وَامَّا حَقُّ سائِسِكَ بِالْعِلْمِ، فَالتَّعْظيمُ لَهُ …» «2»

حق استادت آن است كه او را بزرگ دارى.

آرزو بر دو قسم است «آرزوهاى كاذب»، كه همچون سراب در بيابان زندگى ظاهر مى‏شود و تشنه‏كامان را به دنبال خود مى‏كشاند و هر لحظه تشنه‏تر مى‏سازد تا از شدت تشنگى هلاك شوند، و «آرزوهاى صادق» و مثبت و سازنده كه همچون آب حيات، گلستان وجود آدمى را سيراب و پرثمر مى‏سازد و انسان هر چه براى رسيدن به آن زحمت مى‏كشد، نشاط و معنويت بيشترى مى‏يابد.

اين همان چيزى است كه در قرآن مجيد به آن اشاره شده است: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَواباً وَخَيْرٌ أَمَلًا. (كهف: 46)؛ مال و فرزندان، زيور حيات دنيا هستند و باقيات الصالحات (ارزشهاى پايدار و شايسته) نزد پروردگارت ثوابش بهتر و اميد بخش‏تر است.»

1- خدا کند شغل نافع به حال خود را تشخیص دهیم و تثبیت در آن پیدا کنیم و در آن ثابت قدم باشیم، و هر روز فکر تازه ای در سر نداشته باشیم و هر لحظه به رنگی نباشیم!
۲) به فکر خود باشیم، خود را اصلاح کنیم. اگر به خود نرسیدیم و خود را اصلاح نکردیم، نمی توانیم دیگران را اصلاح کنیم.
3) باید هر کسی در شبانه روز، مقداری از وقت خود را صرف تحصیل علوم دینیه کند، ولو به فرض، یک ساعت در شبانه روز

4) ابتلائات برای این است که یقین پیدا کنیم.
5) کسی که بداند در مرآی و مسمع خدا است، نمی تواند گناه کند. تمام انحرافات ما از این است که خدا را ناظر و شاهد نمی بینیم.
6) ما باید با احادیث سر و کار داشته و آنها را مطالعه کنیم؛ چرا که شفا در اینها است.