صلوات رمز محبت و وفادارى به پیامبر اکرم و خاندانش
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
پیام جهان هستى
یكى از اذكار مهمى كه انسان را به خدا نزدیك مىكند و در مسیر حق ثابتقدم نگاه مىدارد، صلوات بر پیامبر صلى الله علیه و آله و آل اوست.
درود و صلوات بر پیامبر صلى الله علیه و آله موجب علوّ درجات و ثواب براى فرستندگان آن خواهد بود و دیگر این كه فرستادن صلوات سبب مىشود نام و یاد پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله براى همیشه زنده و جاوید بماند. به همین دلیل آفریدگار عالم هستى و تمام فرشتگانى كه تدبیر این جهان به فرمان حضرت حق بر عهده آنها گذارده شده است، بر او درود مىفرستند. اكنون كه چنین است تمام انسان‌ها باید با این پیام جهان هستى هماهنگ شوند و بر او درود بفرستند:
«اِنَّ اللهَ وَ ملائكَتَهُ یُصَلُّونَ على النّبىَّ یا ایّها الّذین آمنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلَّمُوا تسلیماً» (1)؛ خدا و فرشتگان بر پیامبر درود مىفرستند؛ اى كسانى كه ایمان آوردهاید، بر او درود فرستید و سلام گویید و كاملاً تسلیم (فرمان او) باشید.»
بلكه بگویید: اللّهُمَّ صَلّ على محمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ.
پیامبر صلى الله علیه و آله، گوهر گرانقدر در عالم آفرینش است و اگر به لطف الهى در دسترس انسان‌ها قرار گرفته، نباید ارزانش بشمارند و ارج و مقام او را در پیشگاه پروردگار و نزد فرشتگان فراموش كنند. او انسانى است كه از میان انسان‌ها برخاسته، ولى نه یك انسان عادى، بلكه انسانى كه یك جهان در وجودش خلاصه شده است.(2)
ابوحمزه ثمالى از یكى از یاران پیامبرصلى الله علیه و آله به نام “كعب ابن عجوه” چنین نقل مىكند:
هنگامى كه آیه 56 سوره احزاب نازل شد، عرض كردیم “یا رسول الله! سلام بر تو را مىدانیم، ولى صلوات بر تو چگونه است؟” فرمود، بگویید:
«خدایا! صلوات و بركات خود را بر محمد علیه السلام و آل محمد علیهم السلام قرار بده همچنان كه بر ابراهیم و آل ابراهیم(ع) قرار دادى. همانا تو ستوده و بخشندهاى و بر محمد صلى الله علیه و آله و آل محمد علیهم السلام بركت ببخش چنان كه بر ابراهیم علیه السلام و آل ابراهیم بخشیدى كه تو ستوده و بزرگوارى.» (3)
رسول خدا فرمودند: «اِنَّ اولىَ النّاسَ بى یَوْمَ القیامةِ أَكْثَرُهُمْ عَلىَّ صَلاةً»؛ سزاوارترین مردم در روز قیامت به من آن كسى است كه بیشتر بر من درود فرستد.»
كیفیت صلوات
درباره كیفیت صلوات بر پیامبر صلى الله علیه و آله، در روایات بىشمارى كه از طرق اهل سنت و اهل‌بیت علیهم‌السلام رسیده، صریحاً آمده است كه «آل محمد» را به هنگام صلوات بر «محمد» باید افزود در غیر این صورت صلوات ابتر و ناتمام خواهد بود. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: بر من درود ناقص نفرستید. گفتند: اى رسول خدا! درود ناقص چیست؟ حضرت فرمودند: این كه بگویید: اللّهُمَّ صَلّ على محمّدٍ.
بلكه بگویید: اللّهُمَّ صَلَّ على محمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ.(4)
امام صادق علیه السلام نقل مىكند كه روزى رسول خدا صلى الله علیه و آله از امیرالمؤمنین علیه السلام پرسیدند: آیا نمىخواهى مژدهاى به تو بدهم؟ آن حضرت جواب داد: چرا، پدر و مادرم فداى تو كه همیشه مژده دهنده به همه خیرها هستى. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: چند لحظه پیش جبرئیل علیه السلام چیز عجیبى به من گفت: امیرالمؤمنین علیه السلام پرسید: چه گفت: اى رسول خدا!، پیامبر صلى الله علیه و آله جواب دادند: جبرئیل علیه‌السلام به من گفت: اگر شخصى بر من صلوات بفرستد و پس از آن بر اهل‌بیت من نیز صلوات فرستد، درهاى آسمان براى او گشوده شده و فرشتگان هفتاد صلوات براى او مىفرستند و این عمل باعث ریختن گناهان مىشود. آنگاه همانگونه كه برگ از درخت مىریزد، گناهان نیز از او مىریزند و خداوند متعال مىفرماید: خواسته تو را اجابت نمودم و كامروا و سعادتمند هستى. آنگاه خطاب به فرشتگان مىفرماید: فرشتگانم! شما هفتاد صلوات بر او مىفرستید و من هفتصد صلوات. پیامبر اضافه كرد: اما هنگامى كه بر من صلوات مىفرستد، پس از آن بر اهلبیتم صلوات نفرستد، بین آن صلوات و آسمان، هفتاد حجاب است و خداى بزرگ مىفرماید:
خواسته تو را نپذیرفتم و سعادتمند و كامروا نگشتى. فرشتگانم! دعاى او را بالا نبرید مگر زمانى كه عترت پیامبر صلى الله علیه و آله را به صلوات بر پیامبر صلى الله علیه و آله ملحق سازد و همچنان این دعا بالا نمىرود تا زمانى كه عترت من در صلوات به من ملحق شوند.(5)
زمان و مكان صلوات
صلوات بر پیامبر صلى الله علیه و آله محدودیت زمانى و مكانى ندارد اما در احادیث و روایات تأكید شده است كه مناسبترین زمان براى درود و صلوات بر پیامبر صلى الله علیه و آله روز جمعه و شب جمعه است. پیامبر صلىالله علیه و آله فرمودند:
«اذا كانَ یَوْمُ الجُمُعَةِ وَ لَیْلَةُ الجُمُعَةِ فَاَكْثِروُا الصَّلاةَ عَلىَّ»(6)؛ چون روز جمعه و شب جمعه شود، بسیار بر من صلوات و درود بفرستید.
همچنین در روایات سخت تأكید شده است كه در هر روز جمعه بر محمد و اهل‌بیت او هزار مرتبه صلوات بفرستید و در روزهاى دیگر صد مرتبه(7) و نیز امام محمد باقرعلیه السلام فرمود:
«ما مِنْ شَىءٍ یُعْبَدُ اللهُ بِهِ یَوْمَ الجُمُعَةِ اَحَبُّ اِلىَّ مِنَ الصّلاةِ عَلى مُحمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ»(8)؛ هیچ عبادتى در روز جمعه نزد من محبوبتر از صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام نیست.
همچنین در احادیث و روایات تأكید شده است كه در تمام مكانها (جز موارد محدود) زبان مىتواند به ذكر صلوات مشغول باشد. باز پیامبر صلى الله علیه و آله در این زمینه فرمودهاند:
«حیثُما كُنْتُمْ فَصَلُّوا عَلىَّ فَاِنَّ صلاتَكُمْ تَبْلُغُنى»(9)؛ هر كجا باشید بر من صلوات بفرستید؛ زیرا صلوات شما در هر مكانى به من مىرسد.
مهمترین زمانها و مكان‌هایى كه به فرستادن صلوات در آنها تأكیده شده به شرح زیر است:
1. در هر مكانى كه نام پیامبر صلى الله علیه و آله ذكر شود.
2. در ابتداى هر كلامى كه داراى قدر و ارزش است؛ مثل خطبهها، سخنرانىها و… كه بهتر است با صلوات آغاز شود.
3. در ابتدا و انتهاى وضو.
4. هنگام ورود یا عبور از كنار مسجد.
5. در تعقیب نمازها، مخصوصاً نمازهاى صبح و مغرب.
6. قبل و بعد از دعا.
7. در خطبههاى نماز جمعه، عیدین و روز عید غدیر.
8. در هر شبانهروز.
9. در ماه مبارك رجب، مخصوصاً روز عید مبعث.
10. در ماههاى شعبان و رمضان.
11. هنگام بوییدن گل و ریحان.
12. بعد از عطسه كردن خود یا دیگرى.
13. هنگام ذكر و به یادآوردن نام خداوند.
14. هنگام اراده سفر.
15. هنگام سوارشدن بر مركب.
16. هنگام طى مسیرى كه به صورت سرازیرى است.
17. بعد از گفتن «اللّهم لبیك» در احرام حج.
18. هنگام داخل شدن در مسجدالحرام.
19. هنگام استلام حجر اسماعیل.
20. هنگام انجام طواف و سعى بین صفا و مروه.
21. هنگام وداع در میان ركن و باب در روز عرفه.
22. هنگام وقوف در مشعر.
23. هنگام ذكر و به یادآوردن نام خداوند متعال.
24. هنگام ذبح قربانى و بریدن سر حیوانات.
25. هنگام طى مسافت راه مدینه.
26. هنگام مشاهده مدینه منوّره و حرم رسول خدا صلى الله علیه و آله.
27. هنگام توجه به قبر مقدس رسول خدا در بین قبر و منبر.
28. در ابتداى درس حدیث.
29. در ابتداى موعظه، هدایت و راهنمایى دیگران.
30. هنگام برخاستن از مجلس.
31. هنگام مصافحه با برادر مسلمان.
پی نوشت‌ها:
1- احزاب، 56.
2- تفسیر نمونه، ج17، ص 418.
3- آثارالصادقین، آیت‌الله احسانبخش، ج11، ص210.
4- نقل روایت از مرحوم فیضالإسلام در ترجمه صحیفه سجادیه.
5- ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص377.
6- آثارالصادقین، ج11، ص211.
7- اصول كافى، كلینى، ج3، ص416.
8- همان، ص213.
9- كنزالعمال، ج1، ص 489.
