ماهی که در پیش رو داریم یکی از مهمترین ماه های سال است که از نظر معنوی و بارش الطاف الهی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

 ورود به این ماه پر برکت و درک فیوضات خداوندی آن نیازمند توجه به برخی نکات است که این نوشته به برخی از آنها اشاره می کند: توجهات قبل از ورود وقتی کتاب های سیر و سلوک، نظیر کتاب های مرحوم ابن طاووس را بررسی کنید[1]، خواهید دید که او در تنظیم اعمال سال، اول از ماه مبارک رمضان شروع کرده و آخر کتاب را به ماه شعبان ختم می کند. این نشان می دهد که اول سال برای کسی که اهل سیر و سلوک است، ماه مبارک رمضان است و آخر سال او هم ماه شعبان ؛ برخلاف اهل طبیعت که اول سالشان فروردین است و پایان سالشان اسفند یا اهل درس و مدرسه که اول سالشان مهر است و پایان سالشان خرداد؛ که البته یک وجه اشتراکی وجود دارد و آن اینکه برای اتمام یک سال خوب و شروع یک سال خوبتر باید تمام همت خود را به کار گرفت تا در باقیمانده سال، کاستی ها را جبران کرد و برای شروع سال جدید کمر همت را محکم بست. از اینجا معلوم می شود چرا رسول خدا صلی الله علیه و آله با اینکه در تمام دوازده ماه اهل شب زنده داری بود[2]؛ وقتی به ماه شعبان می رسید تلاش او شدت می گرفت و سیره اش چنین می شد: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَدْأَبُ فِی صِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ فِی لَیَالِیهِ وَ أَیَّامِهِ‏»[3] رسول خدا صلی الله علیه و آله بر روزه روزها و شب زنده داری شبهای این ماه مداومت و کوشش فراوان داشت. آن حضرت تا در قید حیات دنیا بودند برای ماه شعبان خصوصیتی قائل بودند که برای ماههای دیگر نبودند و این نبود جز اینکه ماه شعبان، پایان سال اعتقادی، اخلاقی و عملی یک رهرو راه خداست. تلاش کنیم تا در روزها و ساعات پایانی ماه شریف شعبان با توبه و استغفار واقعی و دیگر اعمال واجب و مستحب در حد امکان کاستی های یک سال گذشته را جبران کنیم تا با یک آمادگی نسبی وارد این میهمانی الهی شویم توجهات در آستانه ورود کسی که در پی نورانی تر شدن است بداند که ماه رمضان آغاز یک سال جدید است برای بندگی. سال نوی که با یک میهمانی ویژه شروع می شود. میزبان معبود است و میهمان بندگان؛ ولی نه همه آنها. رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره ماه مبارک رمضان فرمود: وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَةِ اللَّهِ ؛ و آن ماهی است که در آن به میهمانی خدا دعوت شده اید.[4] روشن است که دعوت شدن به معنای شرکت در میهمانی نیست؛ میهمان به کسی می گویند که دعوت را بپذیرند و در مجلس میهمانی شرکت کند؛ پس برخلاف تصور رایج، همه مردم میهمان این ماه نمی شوند؛ میهمانان این ماه تنها کسانی خواهند بود که دعوت الهی را لبیک گویند و وارد این میهمانی شوند ورود هم به این معناست که دعوت شونده تا آنجا که ممکن است آداب آن میهمانی و ادب در برابر میزبان و سایر میهمانان را رعایت کند. خلاصه، میهمان این ماه کسی است که عطر و بوی این ماه را بگیرد؛ هر چند مختصر. توجهات پس از ورود بنابر روایتی که نقل کردیم، ماه مبارک رمضان، ماه میهمانی خداست و انسان در این ماه، مهمان الهی است. اما این به معنای حصر پذیرایی و روزی دهی خدا در این ماه نیست. از آنجا که رزق الهی مستمر[5] و هر نعمتی که هست از اوست[6] پس این تعبیر «میهمانی خدا» ، گویای یک روزی ویژه در یک فرصت خاص از سوی اوست. اما آن رزق و روزی ویژه که در این ماه به دعوت شدگان یا همان میهمانان خدا عطا می شود چیست؟ سۆالی آشنا و آمیخته با طنزی وجود دارد که فصل آن ماه رمضان است با اینکه جدی است ولی نوع مردم با خنده و شوخی از کنارش می گذرند: که این چه مهمانی است؟! در میهمانی که به آدم گرسنگی و تشنگی نمی دهند! غافل از اینکه این، یک مهمانی زمینی نیست که در آن میزبان با سفره ای پر از خوردنی ها و آشامیدنی ها از میهمانان پذیرایی کند؛ این یک میهمانی معنوی است که لازمه آن کم کردن گرایشهای مادی چون خوردن و آشامیدن و ترک جدی گناهان است. کسی که در پی نورانی تر شدن است بداند که ماه رمضان آغاز یک سال جدید است برای بندگی. سال نوی که با یک میهمانی ویژه شروع می شود. میزبان معبود است و میهمان بندگان؛ ولی نه همه آنها آیت الله جوادی آملی در این باره می فرمایند: گذشته از آن رزق ظاهری، روزیهای دیگری هم هست که در فرصتهای مناسب توزیع می شود و مهمترین روزیی که در ماه مبارک رمضان به بندگان عطا می شود، معارف قرآن کریم است و در کنارش سنت معصومان علیهم السلام است و برکات دیگر. این ماه نزول قرآن است. قهراً انسان روزه می گیرد و به شب زنده داری موفق است تا از این ضیافت بهره ای ببرد و میزبانی خدا را ادراک کند. پس این ماه، ماه ضیافت خداست و غذایی که خداوند در این ماه به انسان می دهد، معارف قرآن است و چون قرآن از عترت جدا نیستند[7]، در حقیقت ثقلین در این ماه روزی مهمانان الهی اند. نتیجه اینکه: 1.تلاش کنیم تا در روزها و ساعات پایانی ماه شریف شعبان با توبه و استغفار واقعی و دیگر اعمال واجب و مستحب در حد امکان کاستی های یک سال گذشته را جبران کنیم تا با یک آمادگی نسبی وارد این میهمانی الهی شویم. 2.برای درک بهتر و بهره مندی بیشتر از برکات این ماه تا آنجا که ممکن است خود را مؤدب به آداب این ماه و رعایت حرمت آن کنیم. 3.در این ضیافت بزرگ الهی مهمترین و ارزشمند ترین پذیرایی معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام است که بسته به میزان قرب و معرفت میهمانان به آنها داده می شود. پی نوشت ها : [1] منظور، کتاب «الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة» ؛ تألیف سید رضى الدین، على بن موسى بن طاووس حلى( 589- 664 هجرى) است که در موضوع ادعیه و اعمال سال و زیارات معصومین علیهم السلام به رشته تحریر در آمده است. [2] وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى‏ أَنْ یَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً (79/اسراء) [3] مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، 2/829 [4] عیون أخبار الرضا علیه السلام 1/295 [5] ان الله هو الرزاق ذوالقوه المتین (58/ذاریات) [6] ما بکم من نعمه فمن الله (53/نحل) [7] در حدیث ثقلین درباره قرآن و اهل بیت ع آمده است: «لن یفترقا : هرگز از هم جدا نمی شوند.»

پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله :
 
 إنَّ أبوابَ‏‌السَّماءِ تُفتَحُ في أوَّلِ‌‏لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ولاتُغلَقُ إلى آخِرِ‌لَيلَةٍ مِنهُ؛ 
 
 درهاى آسمان در شب اول ماه رمضان گشوده مى‌‏شود و تا آخرين شب اين ماه بسته نمى‌‏شود 
 
 بحارالأنوار: ج 96، ص 344

پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله :
 
 مَن قَمَّ مَسجِداً كَتَبَ اللَّهُ لَهُ عِتقَ رَقَبَةٍ؛ 
 
 هر كس مسجدى را بروبد، خداوند پاداش آزادى يک برده را براى او مقرر مى‏كند 
 
 فرهنگ‌نامه مسجد: ح 205

امام كاظم سلام الله علیه :
 
 حُسنُ الجِوارِ الصَّبرُ على الأذى 
 
 حسن همسايگى، اين است كه در برابر آزار و اذيّت همسايه شكيبا باشى 
 
 ميزان الحكمة: ح 3169

همگی زیر ذره بین دقیق الهی هستیم، و آن قدرت بی مثال، با ظرافت و دقّتی بی نظیر، تمامی اعمال ما را زیر نظر داشته و ثبت و ضبط خواهد نمود که طولی نخواهد کشید که با فرارسیدن روز سرنوشت ساز قیامت و تشکیل دادگاه عدالت الهی، همگی آنها را در پیش روی چشمانمان به نمایش خواهند گذاشت.

«اتّقوا معاصی الله فی الخلوات، فإنَّ الشاهِدُ هُوَ الحاکم»1

شرح گفتار

امیر بیان علی (علیه السلام) در این بخش از سخن گهربار خویش نسبت به ارتکاب گناه و انجام کارهای ناشایست هشدار داده و در این باره می فرماید: «از معصیت و نافرمانی خداوند در خلوت ها بپرهیزید، زیرا همانا همان کس که ناظر و شاهد است داوری می کند.»

فرمایش حکیمانه ی مولای متقیان علی(علیه السلام) بیانگر آن است که آدمی هیچ گاه نباید گمان کند که اعمال و رفتارش از دید خطاناپذیر الهی پنهان می ماند، چرا که یگانه خالق هستی، چنان بر چرخه ی نظام موجودات عالم و نوع عملکردشان احاطه دارد، که حتی سر سوزنی از آنها از منظر مبارکش مخفی نخواهد ماند. پروردگار عالم در کلام نورانی خویش به منظور اتمام حجّت و روشن نمایی اذهان خفته ی بشری، این حقیقت را به صراحت بیان نموده و در این باره فرموده است: «الا إنّه بکل شیءٍ محیط»2. آگاه باش که مسلماً خداوند بر همه چیز احاطه دارد.

آری همگی زیر ذره بین دقیق الهی هستیم، و آن قدرت بی مثال، با ظرافت و دقّتی بی نظیر، تمامی اعمال ما را زیر نظر داشته و ثبت و ضبط خواهد نمود که طولی نخواهد کشید که با فرارسیدن روز سرنوشت ساز قیامت و تشکیل دادگاه عدالت الهی، همگی آنها را در پیش روی چشمانمان به نمایش خواهند گذاشت. در سوره مبارکه لقمان، جناب لقمان در یکی نصایح خود به فرزندش این حقیقت را چنین بازگو می کند: «یا بنیّ إنّها اِن تک مثقال حبة مِن خردلٍ فتکن فی صخرةٍ أوفی السماوات أو فی الارض یأت بها الله».3 ای فرزندم! اگر عمل تو به اندازه ی خردلی باشد، در درون صخره ای و یا در آسمان ها و یا در زمین باشد خدا آن را می آورد. حال به راستی اگر انسان از عمق جان باور داشته باشد که در پیشگاه خداوند بی همتا حاضر است و او بر جمیع اعمال و رفتارش و حتی بر نیّت و آنچه در دل خطور می کند آگاه است، آیا باز هم به خود جرأت ارتکاب کارهای ناشایست و گناهان را می دهد؟!

پیرامون موضوع گناه، شایسته است که بدانیم آنچه ما را بر ترک گناه و معاصی یاری ساخته و پاکی و پیراستگی ما را در این زمینه تضمین می سازد، ترس و واهمه ای است که باید از عظمت و بزرگی خداوند بی همتا در اعماق دل آدمی وجود داشته باشد.

در روایتی شخصی به نام اسحاق بن عمار می گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: «ای اسحاق چنان از خدا بترس که گویا تو را می بیند، و اگر تو او را نمی بینی، مسلّماً او تو را می بیند، و اگر معتقد باشی که تو را نمی بیند، به تحقیق کافر شده ای و اگر هم یقین داشته باشی که تو را می بیند اما باز هم در برابرش گناه می کنی، او را پست ترین ناظران و بینندگان خود دانسته ای»4

 گناه به امید بخشش!

در ارتباط با موضوع گناه، دانستن این امر نیز ضروری است که اگر کسی صرفاً به امید اینکه مورد بخشش الهی قرار می گیرد، بدون هیچ ترس و واهمه ای از پیشگاه مقدس خداوند متعال، به راحتی مرتکب گناه شود، در حقیقت چنین شخصی نه از خدا می ترسد و نه به رحمت واسعه ی ایزد متعال امید دارد، چرا که اگر از عذاب الهی می ترسید با انجام گناه به سوی آن شتاب نمی گرفت، و نیز اگر به رحمت خدا امید داشت، با کارهای ناشایست از دریای رحمت الهی خود را دور نمی‌ساخت.

بنابراین اگر امید به رحمت الهی داریم، باید از عذاب سخت او نیز بیمناک باشیم، چرا که ترس و امید، دو رشته ی مستحکم و کارآمدی هستند که چراغ ایمان را در وجودمان روشن و منوّر می سازد.

شخصی به امام ششم(علیه السلام) عرض کرد: وصیّت لقمان به فرزندش چه بود؟! حضرت فرمود: در آن وصیّت مطالب شگفتی بود، و شگفت تر از همه این بود که به پسرش گفت: از خدای عزّوجلّ چنان بترس که اگر اعمال نیک جن و انس را بیاوری تو را عذاب کند، و به خدا چنان امیدوار باش که اگر گناه جن و انس را بیاوری به تو ترحم کند.

سپس امام صادق(علیه السلام) فرمود: «پدرم می فرمود: هیچ بنده ی مۆمنی نیست، جز آنکه در دلش دو نور است: نور خوف و نور امید، که اگر این یکی وزن شود بیش از آن نباشد، و اگر آن دیگری وزن شود، از این بیشتر نباشد.6

گناه در جایی که هیچ کس نباشد!

فخرالمحققین سیّد محمد اشرف، سبط سید الحکما میرداماد، در کتاب «فضائل السادات» از کتاب «مدهش» ابن جوزی نقل می فرماید: که مردی از پرهیزکاران وارد مصر شد. آهنگری را دید که آهن تافته و گداخته را با دست [بدون انبر] از کوره بیرون می آورد و حرارت آهن به دست او هیچ آسیبی نمی رساند. با خود گفت: این شخص یکی از بزرگان است. پیش رفت و سلام کرد و گفت: تو را به حق آن خدایی که در دست تو این کرامت را جاری نموده، برای من دعایی کن. آهنگر تا این سخن را شنید گریست و گفت: گمانی که درباره ی من کردی صحیح نیست، من از پرهیزکاران و صالحان نیستم. آن مرد گفت: انجام چنین کاری جز به دست بندگان صالح خدا امکان پذیر نیست!

آهنگر گفت: صحیح است اما دست من هم سببی دارد. آن مرد اصرار کرد تا از علّت امر مطلع شود.

آهنگر گفت: روزی بر در همین مغازه مشغول کار بودم، زنی بسیار زیبا و خوش اندام که کمتر مانند او را دیده بودم جلو آمد و اظهار فقر و تنگدستی شدیدی کرد. من دل بر رخسار او بستم و شیفته ی جمالش شدم و لذا به او تمایل نشان دادم و او را دعوت به گناه کردم و گفتم در صورتی که به چنین کاری راضی شوی هرچه احتیاج داشته باشی برمی آورم.

زن در پاسخ گفت: از خدا بترس، من اهل چنین کاری نیستم من به او گفتم: پس برخیز و دنبال کار خود برو. او نیز برخاست و رفت، اما طولی نکشید که دو مرتبه برگشت و در اثر تنگدستی مجبور شد که خواسته ی مرا بپذیرد، اما با این شرط که به مکان خلوتی بروند که غیر او و من کسی دیگر در آنجا نباشد.

من قبول کردم و او را به خانه ی خود بردم و درها را محکم بستم و آنگاه به جانب زن رفتم. آن زن چون برگ بید به لرزه افتاد و قطرات اشک چون ژاله از دیده بارید.

به او گفتم: چرا می لرزی؟ گفت به شرط من عمل نکردی، زیرا غیر از من و تو، پنج نفر دیگر این جا حضور دارند که آنها عبارتند از: خدا، دو فرشته ی من، و دو فرشته ی تو که مأمور کتابت اعمال هستند.

وقتی این سخن را از زن شنیدم، آتش شهوت در من سرد شد و از آن عمل زشت منصرف شدم و آنگاه از پول و کالا هر مقدار که در توان داشتم به او دادم، زن صالحه نیز در مقابل دست به دعا برداشت و گفت خداوندا چنان چه او از خوف تو، آتش شهوت به من را سرد کرد تو نیز آتش دنیا و آخرت را بر او سرد کن، که دعای آن زن به اجابت رسید، و از آن پس حرارت آتش بر من اثر ندارد و بدون انبر، آهن ها را از کوره بیرون می آورم.7 

 پی نوشت ها :

1-  کلمات قصار، نهج البلاغه، حکمت 324

2-  سوره فصلت، آیه 54

3-  سوره لقمان، آیه 16

4-  کافی، ج3، ص174

5-  همان، ص176

6-  همان، ص173